- آیا با شنیدن اصطلاحاتی مانند “فیتینگ”، “فلنج” یا “شیر یکطرفه” در مکالمات فنی سردرگم میشوید؟
- چطور میتوان تفاوت بین انواع لولهها مانند PEX، PVC و مس را به زبان انگلیسی توضیح داد؟
- آیا میخواهید دایره واژگان خود را برای کار یا تحصیل در حوزه تاسیسات و لولهکشی گسترش دهید؟
- مهمترین لغات تخصصی لوله کشی که هر تکنسین یا مهندس باید بداند کدامند؟
در این مقاله جامع، به تمام این سوالات و فراتر از آن پاسخ خواهیم داد. دنیای تاسیسات و لولهکشی پر از اصطلاحات و واژگان فنی است که دانستن آنها برای هر فردی که در این حوزه فعالیت میکند، از یک تکنسین تازهکار گرفته تا یک مهندس باتجربه، ضروری است. آشنایی با لغات تخصصی لوله کشی نه تنها به شما کمک میکند تا با اطمینان بیشتری با همکاران و متخصصان بینالمللی ارتباط برقرار کنید، بلکه درک عمیقتری از نقشهها، دستورالعملها و دفترچههای راهنمای تجهیزات به شما میدهد. در ادامه، سفری به دنیای این اصطلاحات خواهیم داشت و آنها را به صورت دستهبندی شده و با توضیحات کامل بررسی خواهیم کرد.
اصطلاحات پایهای و عمومی در لولهکشی (Basic Plumbing Terms)
قبل از ورود به جزئیات فنی، بهتر است با مفاهیم و کلمات پایهای این حوزه آشنا شویم. این کلمات سنگ بنای درک شما از سیستمهای لولهکشی هستند و در اکثر مکالمات روزمره فنی مورد استفاده قرار میگیرند.
- Plumbing: این کلمه به کل سیستم لولهها، تخلیه، اتصالات، شیرآلات و تجهیزات برای توزیع آب و حذف فاضلاب در یک ساختمان اشاره دارد. در فارسی معادل «لولهکشی» یا «تاسیسات بهداشتی» برای آن به کار میرود.
- Plumber: به فرد متخصصی که سیستمهای لولهکشی را نصب و تعمیر میکند، «لولهکش» میگویند.
- Pipe: کلمهای عمومی برای «لوله» که برای انتقال مایعات یا گازها استفاده میشود.
- Fitting: به هر قطعهای که برای اتصال دو یا چند لوله به یکدیگر یا تغییر جهت مسیر لولهکشی استفاده میشود، «اتصال» یا «فیتینگ» میگویند. زانویی (Elbow)، سهراهی (Tee) و بوشن (Coupling) نمونههایی از فیتینگها هستند.
- Valve: وسیلهای برای کنترل جریان سیال در لوله که در فارسی به آن «شیر» یا «شیرآلات» گفته میشود. انواع مختلفی مانند شیر توپی (Ball Valve) و شیر دروازهای (Gate Valve) دارد.
- Faucet: این کلمه که در بریتانیا به آن Tap نیز میگویند، به «شیر آب» نصب شده روی سینک، وان یا روشویی اطلاق میشود که خروج آب را کنترل میکند.
- Drain: به هر مسیری که آب یا فاضلاب را از یک وسیله بهداشتی (مانند سینک یا توالت) خارج میکند، «مجرای تخلیه» یا «کفشور» میگویند.
- Sewer: سیستم لولهکشی زیرزمینی که فاضلاب را از ساختمانها جمعآوری کرده و به تصفیهخانه منتقل میکند. معادل فارسی آن «فاضلاب» یا «شبکه فاضلاب» است.
انواع لولهها (Types of Pipes)
یکی از مهمترین بخشهای لغات تخصصی لوله کشی، شناخت انواع مختلف لولهها و کاربرد هرکدام است. جنس لوله تاثیر مستقیمی بر دوام، هزینه و نوع کاربری آن دارد.
لولههای فلزی (Metallic Pipes)
- Copper Pipe: «لوله مسی» که به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی، یکی از محبوبترین گزینهها برای خطوط آبرسانی آب گرم و سرد است.
- Galvanized Steel Pipe: «لوله فولادی گالوانیزه» که با یک لایه روی (Zinc) پوشانده شده تا از زنگزدگی جلوگیری کند. در گذشته بسیار رایج بود اما امروزه به دلیل مشکلات خوردگی در بلندمدت، کمتر استفاده میشود.
- Cast Iron Pipe: «لوله چدنی» که عمدتاً برای لولههای تخلیه فاضلاب و ونت (Vent) به دلیل استحکام بالا و صدای کم در هنگام عبور جریان استفاده میشود.
لولههای پلاستیکی (Plastic Pipes)
- PVC (Polyvinyl Chloride): «لوله پیویسی» یکی از پرکاربردترین لولههای پلاستیکی است که بیشتر برای خطوط آب سرد و سیستمهای تخلیه فاضلاب (DWV) استفاده میشود. به دلیل حساسیت به دمای بالا، برای آب گرم مناسب نیست.
- CPVC (Chlorinated Polyvinyl Chloride): «لوله سیپیویسی» نسخه کلردار شده PVC است که مقاومت بیشتری در برابر حرارت دارد و میتوان از آن برای خطوط آب گرم و سرد استفاده کرد.
- PEX (Cross-linked Polyethylene): «لوله پکس» یا «پلیاتیلن شبکهای شده» لولهای انعطافپذیر و مدرن است که نصب آن بسیار سریع و آسان است. برای خطوط آبرسانی آب گرم و سرد و سیستمهای گرمایش از کف کاربرد فراوانی دارد.
- ABS (Acrylonitrile Butadiene Styrene): «لوله ایبیاس» نوع دیگری از لولههای پلاستیکی است که عمدتاً برای سیستمهای تخلیه و فاضلاب استفاده میشود. معمولاً به رنگ سیاه است و نصب آن ساده است.
اتصالات و فیتینگها (Fittings)
همانطور که اشاره شد، فیتینگها قلب یک سیستم لولهکشی هستند و وظیفه اتصال، تغییر جهت، انشعاب و تغییر قطر لولهها را بر عهده دارند. در ادامه با برخی از مهمترین آنها آشنا میشویم.
| اصطلاح انگلیسی | معادل فارسی | توضیح کاربرد |
|---|---|---|
| Elbow | زانویی | برای تغییر جهت مسیر لوله، معمولاً با زاویه 90 یا 45 درجه استفاده میشود. |
| Tee | سهراهی | برای ایجاد یک انشعاب 90 درجه از خط اصلی لوله به کار میرود. |
| Coupling / Socket | بوشن / کوپلینگ | برای اتصال دو لوله همقطر در یک مسیر مستقیم استفاده میشود. |
| Reducer / Bushing | تبدیل | برای اتصال دو لوله با قطرهای متفاوت به یکدیگر به کار میرود. |
| Cap | درپوش | برای مسدود کردن انتهای یک خط لوله استفاده میشود. |
| Plug | پلاگ / توپی | برای مسدود کردن یک اتصال ماده (Female Fitting) به کار میرود. |
| Union | مهره ماسوره | یک نوع اتصال سه تکه که امکان باز و بسته کردن خط لوله را بدون نیاز به برش فراهم میکند. |
| Flange | فلنج | اتصالی دیسکی شکل که برای اتصال لولهها به تجهیزات (مانند پمپها و شیرآلات) یا به یکدیگر با استفاده از پیچ و مهره به کار میرود. |
شیرآلات (Valves) و تجهیزات کنترلی
شیرآلات اجزای حیاتی برای کنترل جریان، فشار و جهت سیال در سیستمهای لولهکشی هستند. آشنایی با لغات تخصصی لوله کشی در این بخش به شما کمک میکند تا عملکرد هر شیر را به درستی درک کنید.
انواع اصلی شیرآلات
- Ball Valve: «شیر توپی» که با چرخش 90 درجه یک اهرم، مسیر جریان را به سرعت باز یا بسته میکند. به دلیل سرعت عمل بالا و آببندی خوب، بسیار محبوب است.
- Gate Valve: «شیر دروازهای» یا «شیر کشویی» که با بالا و پایین بردن یک صفحه فلزی (دروازه)، مسیر جریان را به آرامی باز یا بسته میکند. بیشتر برای حالت کاملاً باز یا کاملاً بسته طراحی شده است.
- Globe Valve: «شیر کروی» یا «شیر سوزنی» که برای تنظیم دقیق دبی جریان (Throttling) طراحی شده است. ساختار داخلی آن باعث افت فشار بیشتری نسبت به سایر شیرها میشود.
- Check Valve / Non-Return Valve: «شیر یکطرفه» که فقط به سیال اجازه میدهد در یک جهت حرکت کند و از بازگشت جریان (Backflow) جلوگیری میکند.
- Pressure Reducing Valve (PRV): «شیر فشارشکن» که فشار بالای آب ورودی به ساختمان را به یک سطح ایمن و قابل استفاده کاهش میدهد.
سیستم تخلیه، فاضلاب و ونت (DWV System)
سیستم DWV که مخفف (Drain-Waste-Vent) است، یکی از بخشهای حیاتی هر ساختمان به شمار میرود. این سیستم وظیفه هدایت فاضلاب به بیرون و همچنین تامین هوای مورد نیاز برای عملکرد صحیح تخلیه را بر عهده دارد.
- Drain: همانطور که گفته شد، به مسیر تخلیه آب از وسایل بهداشتی اشاره دارد.
- Waste Pipe: لولهای که فاضلاب فاقد جامدات (مانند آب سینک و دوش) را منتقل میکند.
- Soil Pipe: لولهای که فاضلاب حاوی جامدات انسانی (از توالت) را منتقل میکند. به این لوله Soil Stack نیز گفته میشود.
- Vent Pipe / Vent Stack: «لوله ونت» یا «لوله هواکش» که به سیستم تخلیه متصل است و هوا را وارد سیستم میکند تا از ایجاد خلاء (Vacuum) و مکش آب از سیفونها (Traps) جلوگیری کند. این لولهها معمولاً تا بالای پشتبام امتداد دارند.
- Trap: «سیفون» یا «تله آب» که یک قطعه U شکل در زیر سینک، روشویی یا کفشور است. این قطعه همیشه مقداری آب را در خود نگه میدارد تا از ورود گازهای بدبوی فاضلاب به داخل ساختمان جلوگیری کند. معروفترین نوع آن P-Trap است.
- Cleanout: یک دریچه دسترسی بر روی لوله تخلیه که به لولهکش اجازه میدهد در صورت گرفتگی، ابزارهای خود را برای تمیز کردن مسیر وارد کند.
اصطلاحات مرتبط با مشکلات و تعمیرات لولهکشی
بخش بزرگی از کار یک لولهکش، عیبیابی و رفع مشکلات است. در اینجا برخی از لغات تخصصی لوله کشی که در این زمینه کاربرد دارند، آورده شده است.
- Leak: به «نشتی» یا «چکه» کردن آب از لوله یا اتصالات گفته میشود.
- Clog / Blockage: به «گرفتگی» یا «انسداد» در مسیر لوله که مانع از عبور جریان میشود، اطلاق میگردد.
- Burst Pipe: به «ترکیدگی لوله» که معمولاً به دلیل یخزدگی آب یا فشار بیش از حد رخ میدهد، گفته میشود.
- Water Hammer: «چکش آبی» صدایی شبیه به ضربه است که هنگام بسته شدن ناگهانی یک شیر آب ایجاد میشود. این پدیده به دلیل موج فشار ناشی از توقف ناگهانی جریان آب رخ میدهد و میتواند به لولهها آسیب برساند.
- Corrosion: «خوردگی» یا «زنگزدگی» که به تخریب تدریجی فلزات در اثر واکنشهای شیمیایی با محیط اطرافشان (مانند آب و اکسیژن) گفته میشود.
- Soldering / Sweating: فرآیند اتصال لولهها و اتصالات مسی با استفاده از حرارت و یک ماده پرکننده به نام «لحیم» (Solder).
- Wrench: «آچار» ابزاری برای باز و بسته کردن پیچها و اتصالات. انواع مختلفی مانند Pipe Wrench (آچار لولهگیر) و Adjustable Wrench (آچار فرانسه) در لولهکشی استفاده میشود.
- Plunger: «تلمبه» یا «چاهبازکن» دستی که برای رفع گرفتگیهای ساده در سینک و توالت استفاده میشود.
- Drain Snake / Auger: «فنر لولهبازکن» یک کابل فلزی انعطافپذیر است که برای رفع گرفتگیهای عمیقتر در لولههای فاضلاب به کار میرود.
جمعبندی
تسلط بر لغات تخصصی لوله کشی یک مهارت کلیدی برای تمام فعالان حوزه تاسیسات است. این دانش نه تنها ارتباطات حرفهای شما را بهبود میبخشد، بلکه به شما کمک میکند تا با اعتماد به نفس بیشتری پروژههای بینالمللی را مدیریت کرده و از جدیدترین تکنولوژیها و استانداردها مطلع شوید. از شناخت انواع لولهها و اتصالات گرفته تا درک عملکرد شیرآلات و سیستمهای پیچیده فاضلاب، هر اصطلاح دریچهای به سوی درک عمیقتر این صنعت مهم است. امیدواریم این راهنمای جامع به شما در مسیر یادگیری و تسلط بر این واژگان کمک کرده باشد.
