اصطلاح “Gaslighting” که ایلان ماسک زیاد استفاده میکنه یعنی چی؟

تاحالا شده وسط یه بحث داغ، طرف مقابل یه جوری حرف بزنه که به عقل خودتون شک کنید؟ جوری که حس کنید دیوونه شدید و همه چیز تقصیر شماست؟ اگه آره، پس احتمالاً شما «گس‌لایت» شدید و حتی خبر هم نداشتید! بذارید روراست باشیم، این یکی از اون اصطلاحات انگلیسیه که امروز ندونستنش یعنی باخت!

ریشه این کلمه عجیب از کجا میاد؟ یک فیلم کلاسیک!

شاید باورتون نشه، ولی Gaslighting (گَس لایتینگ) از اسم یه فیلم قدیمی سیاه و سفید به اسم “Gaslight” محصول سال ۱۹۴۴ میاد. داستان فیلم درباره مردیه که سعی داره همسرش رو دیوونه نشون بده تا ثروتش رو بالا بکشه. چطوری؟

• چراغ‌های گازی خونه رو کم و زیاد می‌کنه.
• وقتی زنش به این موضوع اشاره می‌کنه، شوهره می‌گه: “عزیزم، توهم زدی! چراغ‌ها که تکون نخوردن!”
• اونقدر این کار رو تکرار می‌کنه که زن بیچاره واقعاً به سلامت عقلی خودش شک می‌کنه.

از اون موقع، این کلمه وارد زبان انگلیسی شد تا یک نوع سوءاستفاده روانی خیلی موذیانه رو توصیف کنه.

گس‌لایتینگ دقیقاً یعنی چی؟ بازی با روان شما!

خب، بریم سر اصل مطلب. Gaslighting یک تکنیک روانی برای دستکاری ذهنی یک فرده. کسی که این کار رو می‌کنه (بهش میگن Gaslighter) کاری می‌کنه که شما به حافظه، درک و قضاوت خودتون شک کنید. هدف اصلیش هم اینه که روی شما کنترل کامل داشته باشه و اعتماد به نفستون رو نابود کنه.

تفاوتش با دروغ معمولی چیه؟

دروغ گفتن یعنی پنهان کردن حقیقت. ولی گس‌لایتینگ یک مرحله فراتره. اینجا طرف مقابل فقط دروغ نمیگه، بلکه کاری می‌کنه که شما فکر کنید «حقیقت» اصلاً اون چیزی نیست که به یاد میارید.

• دروغگو: “من دیشب خونه بودم.” (درحالی که نبوده)
• گس‌لایتر: “ما دیشب با هم فیلم دیدیم، یادت نمیاد؟ حافظه‌ت جدیداً خیلی ضعیف شده‌ها! نگرانتم!”

می‌بینید؟ گس‌لایتر نه تنها حقیقت رو انکار می‌کنه، بلکه مشکل رو گردن شما میندازه و نگرانتون هم میشه! اینجاست که خطرناک میشه.

ایلان ماسک و گس‌لایتینگ در توییتر (X)

ایلان ماسک، چه دوستش داشته باشید چه ازش متنفر باشید، استاد استفاده از کلمات برای کنترل بحث‌هاست. اون بارها در توییت‌هاش منتقدان یا رسانه‌ها رو به گس‌لایتینگ متهم کرده. اون با این کار، به جای پاسخ دادن مستقیم به انتقاد، کل نیت و عقلانیت طرف مقابل رو زیر سؤال می‌بره.

چند مثال فرضی از توییت‌های ماسک-طوری:

• وقتی رسانه‌ها از مشکلات تولید تسلا می‌نویسن: “عجیبه که رسانه‌های جریان اصلی اینقدر روی چند تا مشکل جزئی زوم کردن، در حالی که ما داریم آینده حمل و نقل رو می‌سازیم. این یه نوع gaslighting رسانه‌ایه تا شما رو از واقعیت بزرگتر غافل کنن.”
• در پاسخ به نگرانی کارمندان اخراجی: “روایتی که می‌شنوید کاملاً اشتباهه. بعضی‌ها سعی دارن با gaslighting بگن شرکت در بحرانه، در حالی که ما از همیشه قوی‌تریم و فقط نیروهای ناکارآمد رو حذف کردیم.”

با این کار، ماسک توپ رو به زمین طرف مقابل میندازه و اون‌ها رو مجبور به دفاع از سلامت روانی و نیتشون می‌کنه، نه دفاع از اصل انتقادشون.