سندروم “لهجه خارجی”: وقتی بعد از ضربه به سر، بریتیش میشی!

تا حالا شده تو فیلم‌ها ببینید یکی تصادف می‌کنه، به هوش میاد و یهو شروع می‌کنه با یه لهجه دیگه حرف زدن؟ شاید باورتون نشه ولی این یه بیماری واقعی و البته خیلی نادره به اسم Foreign Accent Syndrome (FAS) یا “سندروم لهجه خارجی”.

بذارید روراست باشیم، قرار نیست کسی بعد از کما یهو شبیه “پیکی بلایندرها” حرف بزنه، ولی داستان‌های عجیب و غریبی درمورد این سندروم وجود داره که مو به تن آدم سیخ می‌کنه!

مگه داریم؟ یه شبه با لهجه آلمانی از خواب بیدار شی!

یکی از معروف‌ترین کیس‌های این سندروم، داستان یک زن نروژی در زمان جنگ جهانی دومه. این خانم بعد از اینکه سرش توی بمباران آسیب می‌بینه، وقتی به حرف میاد، با لهجه غلیظ آلمانی صحبت می‌کرده. فکرشو بکنید! تو اوج جنگ با آلمان، یهو لهجه‌تون بشه آلمانی! به خاطر همین، مردم بهش شک می‌کنن و فکر می‌کنن جاسوسه و کلی از جامعه طرد میشه.

این فقط یه نمونه‌شه. موارد دیگه‌ای هم ثبت شده:

• یه زن آمریکایی که بعد از سردرد شدید، با ترکیبی از لهجه‌های بریتیش، استرالیایی و ایرلندی از خواب بیدار شد.
• یه مرد بریتانیایی که بعد از خونریزی مغزی، لهجه روسی پیدا کرده بود.
• یه زن استرالیایی که بعد از تصادف، با لهجه فرانسوی صحبت می‌کرد.

نکته جالب اینه که این افراد هیچوقت تو اون کشورها زندگی نکردن و حتی با اون لهجه‌ها هم آشنایی زیادی نداشتن.

پای مغز در میان است: داستان منطقه “بروکا”

خب، دلیل این اتفاق عجیب چیه؟ جادوگری؟ تناسخ؟ نه! جواب کاملاً علمیه و به یه بخش کوچیک تو مغز ما برمی‌گرده به اسم Broca’s Area (ناحیه بروکا).

این ناحیه که معمولاً در نیمکره چپ مغز قرار داره، مثل یه رهبر ارکستر برای حرف زدن ما عمل می‌کنه. یعنی مسئول هماهنگی عضلات لب، زبان و حنجره برای تولید کلمات و صداهاست. وقتی به خاطر سکته مغزی، ضربه شدید به سر یا تومور، این قسمت آسیب می‌بینه، این هماهنگی به هم می‌ریزه.

وقتی ریتم و آهنگ کلام عوض میشه!

فردی که دچار این سندروم شده، در واقع زبان جدیدی یاد نگرفته. اون هنوز داره به زبان مادری خودش صحبت می‌کنه، ولی کنترلش روی ریتم، آهنگ (intonation) و نحوه تلفظ حروف صدادار رو از دست داده. این تغییرات جزئی باعث میشه که از نظر شنونده، لهجه‌اش شبیه یک لهجه خارجی به نظر بیاد.

• مثال: فرض کنید تو فارسی به جای اینکه بگید “سَلام”، ناخودآگاه استرس رو بندازید روی حرف دوم و بگید “سِلام”. همین تغییر کوچیک، لهجه شما رو عجیب و غریب می‌کنه. مبتلایان به FAS دقیقاً همین مدل مشکلات رو در سطح خیلی پیچیده‌تر تجربه می‌کنن.

آیا میشه یه شبه، بدون زحمت زبان یاد گرفت؟

این سوالیه که احتمالاً ذهن همه‌مون رو درگیر کرده. یعنی میشه شب بخوابیم و صبح مثل بلبل انگلیسی حرف بزنیم؟ بذارید خیالتون رو راحت کنم: خیر!

یادگیری زبان یه فرآیند فوق‌العاده پیچیده‌ است که نیاز به تلاش آگاهانه داره. سندروم لهجه خارجی فقط و فقط روی “تولید گفتار” (Speech Production) تأثیر میذاره، نه “دانش زبان” (Language Knowledge). یعنی فرد کلمه جدیدی یاد نمی‌گیره، گرامر جدیدی بلد نمیشه؛ فقط “نحوه بیانش” عوض میشه.

تحقیقات نشون داده که گوش دادن به فایل‌های صوتی یک زبان در خواب، می‌تونه به “تثبیت” چیزهایی که در بیداری یاد گرفتید کمک کنه، ولی هرگز نمی‌تونه جای یادگیری فعال رو بگیره. پس اون تبلیغاتی که میگن “در خواب انگلیسی یاد بگیرید” بیشتر شبیه یه شوخیه!